Antalya ili Konyaaltı ilçesi sınırları içerisinde bulunan Boncuklu Kilisesi, 6. yüzyılın başlarında Erken Bizans Döneminde yaptırılmış bazilikal planlı üç nefli bir Orta Çağ Kilisesi’dir. Doyran Mahallesi’nin kuzeybatısında yoğun çam ormanı içerisinde bulunan Boncuklu Kilisesi, bölgedeki en büyük Kiliselerden birisidir. Kilise, apsisinde bulunan opus tesselatum zemin mozaiği nedeniyle Boncuklu adıyla anılmaktadır. Uzunlamasına dikdörtgen planlı ve üç nefli olan yapı, Erken Bizans Dönemi’nin bazilikal plan tipine sahiptir. Boncuklu Kilisesi, 2004 yılında Bey Dağları üzerinde yapılan yüzey araştırmaları sırasında Doç. Dr. Ayça Tiryaki ve Prof. Dr. Engin Akyürek tarafından incelenerek Bilim dünyasına kazandırılmıştır.
6. yüzyılın başında inşa edilen Boncuklu Kilisesi, uzunlamasına dikdörtgen planlı olup üç neften oluşmaktadır. Kilise, Erken Bizans Dönemi’nin bazilikal plan tipine sahiptir. Narteks dahil yaklaşık 35 m. uzunluğundaki Kilisenin naosuna giriş batıdan üç kapı ile sağlanmıştır. Nefleri ayıran stylobat ve sütun dizileri günümüzde görülemese de, üç nefli olduğu anlaşılan naosun her nefine ayrı kapıdan girilir.
Kilise apsisinin iki yanında, dıştan apsis ile aynı hizada sonlanan pastophorion mekânları yer almaktadır. Antik Suriye ve Kilikya Bölgesi Kiliselerine özgü olan bu mimariye Boncuklu Kilisesi’nde de rastlanmıştır. Kilisenin doğu duvarı apsis ve pastaphoriayı içine alacak biçimde düz bir duvarla sonlanmaktadır. Ancak Boncuklu’da yapının güneydoğu köşesinde yer alan diakonikon odasının doğu yönünde apsis hizasını aştığı görülmektedir. Bu uygulama Aperlai ve Kekova Antik Kentlerinde bulunan Kiliselerde de bulunmaktadır.
Kilisenin kuzey duvarı yaklaşık 2 m.’ye kadar kısmen ayakta kalmıştır. Duvar yapımında düzensiz şekilde yerleştirilmiş irili ufaklı moloz taşlar, duvar köşelerinde ise daha büyük taşlar kullanılmıştır. Naosun doğusunda içten ve dıştan yarım yuvarlak planlı bir apsis ve apsisin hemen güneyinde pastophorion odası olabilecek bir mekân kalıntısı saptanmıştır. Diakonikon odası olan bu mekânın sadece apsise bitişik kuzey duvarı ayakta kalmış, güney neften bu mekâna giriş sağlanmıştır. Pastophorion hücresine dair bir izin bulunmadığı apsisin kuzeyinde, kuzey nefin doğu ucunda dışarıya çıkışı sağlayan bir kapının varlığı, burada da prothesis odasının olabileceğini göstermektedir. Boyutları, plan tipi ve naos zemininde fazla dolgu olmaması nedeniyle Boncuklu Kilisesi’nin çatısı, ahşap bir çatıyla örtülmüştür.
Boncuklu Kilisesinin apsisi içinde 5. yüzyıldan itibaren Bizans ve Doğu Hristiyan Kiliselerinde din görevlilerinin oturması için yapılmış yarım daire biçimli sıralara adı verilen Synthronon bulunmaktadır. Apsisin kuzey yarısında synthronon’un dört basamağı günümüze kadar ulaşmıştır. Synthrononun güney yarısı ise, buradaki bir kaçak kazı sonucunda büyük zarar görmüştür. Moloz dolgu altında bulunan güney synthronon basamakları günümüzde görülememektedir. Synthrononun kuzey basamaklarına ait düşey yüzeylerinde kırmızı boyayla yapılmış bir bezemenin izlerine rastlanmaktadır. 2004 yılında apsiste görülen kaçak kazılara ait molozlarda bulunan çok sayıda tessera, naos zeminin opus tesselatum zemin mozaiğiyle kaplı olduğunu göstermektedir. Bu mozaikler, 2022 tarihi itibariyle Kilisede görülememektedir.
Kilise narteksinin yaklaşık 4 m. kuzeyinde bir yer altı mezar odası (Hipoje) bulunmaktadır. Hipoje; birbirine paralel uzanan ve bir koridorla bağlanan uzunlamasına iki dikdörtgen mezar odasından oluşur. Her iki mezar odasının ayrı girişleri olup birbirine dik vaziyette iki kemer ile belirlenmiştir. Mezar odasının her iki mekânı da kemerlerin üzerine oturan kubbesel tonozlarla örtülmüştür. Yüzey araştırmalarında uzunlamasına iki mekâna paralel bir üçüncü mezar odası daha olduğu saptanmışsa da, bu odanın kazısı yapılmamıştır. Mezar odaları yer yer düzgün blokların kullanıldığı moloz taştan bir duvar örgüsüne sahiptir. Daha önceden kaçak kazı yapılmış olan mekânların içinde hiçbir buluntuya rastlanmamıştır.
Boncuklu’nun mimari özellikleri, boyutları ve Erken Bizans Dönemine ait seramik parçaları ile yüzeyde tespit edilen bazı mimari eserler Kilisenin 5. yüzyıl sonu ile 6. yüzyılın başlarında yapıldığını işaret etmektedir. Kilisenin batısında, güney kısmı naos hizasını aşan bir narteks bölümü görülür. Yapının batı kısmındaki dere yatağı nedeniyle narteksin batı duvarı ve Kilisenin olması muhtemel atrium kısmı dere yatağına kayarak yok olmuştur. Boncuklu Kilisesinin birçok yerinde görülen kaçak açılmış çukurlar ve yapıyı saran çam ağaçları nedeniyle Kilise büyük ölçüde tahrip olmuş durumdadır.
Adres:
Doyran, Konyaaltı/Antalya
Koordinatlar:
36.90404, 30.5425
Ziyaret Tarihi:
7 Mayıs 2022
Konum Hakkında:
Bu paylaşımda tanıtımı yapılan; ilgili Kültür Varlığı ve Tarihi Eserin yerinde korunması, tahrip ve zarar görmemesi adına gerçek koordinat bilgisi paylaşılmamıştır.
Kaynaklar:
Boncuklu Kilisesi ile ilgili bilgiler ve plan çizimi Doç. Dr. Ayça Tiryaki ve Prof. Dr. Engin Akyürek tarafından hazırlanan Prof. Dr. A. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler ve Antalya’nın Doyran-Aşağıkaraman Köylerindeki Bizans Mimari Varlığı isimli makalesinden alınmıştır.
Fotoğraflar:
Boncuklu Kilisesi yolu üzerinden Doyran Baraj Göleti’nin manzarası.
Yol kotundan 50-60 m. yükseklikteki Kilise’nin dere yatağında bulunan kalıntıları.
Dere yatağı üzerinde bulunan kiremit parçaları.
Kilise’nin kuzeyinde kaçakçılar tarafından çam ağacı altında açılmış kaçak kazı çukuru.
Kilise’nin kuzeyinde bulunan mezar odası (Hipoje).
Mezar odası detay.
Kilise’nin girişi ve yapı duvarları.
Kapı detayı.
Boncuklu Kilisesi’nin genel planı. (Doç Dr. Ayça Tiryaki – Prof. Dr. Engin Akyürek)
Boncuklu Kilisesi’nin apsisi.
Apsiste günümüze kadar ulaşmış, din görevlilerinin oturması için yapılmış yarım daire biçimli sıralara adı verilen Synthronon kalıntısı.
Synthronon detayları.
Synthronon üzerindeki bezeme kalıntısı.
Apsiste bulunan duvarlar.
Kilise çevresinde ve apsiste günümüze kadar ulaşmış işlemeli taş ve sütun kalıntıları.
Kisle Çukuru Manastırı ve Boncuklu Kilisesini içine alan Doyran bölgesindeki çam ormanı.
