Antalya İli, İbradı İlçesi sınırları içerisinde bulunan Eynif Tol Han Kervansarayı, Başlar Mahallesinin yanında yılkı atları ile ünlü Eynif Ovasının kuzeybatı köşesinde Alanya-Beyşehir Kervan Yolunun üzerinde yer alan, 13. yüzyılın ilk yarısında (1219-1235) Selçuklu Devleti Döneminde Sultan I. Alâeddin Keykubad tarafından yaptırılmış bir kervansaraydır. Yöre halkınca “Tol” taş veya kemer anlamında kullanılmakta olup kervan yolları üzerinde konumlanan hanlar genellikle “Tol Han” olarak anılmıştır. Han’ın planı Alanya’da bulunan Alara Hanı ile benzerlik göstermektedir. Han’ın kitâbesi Manavgat’a bağlı Sırtköy’de bir evin duvarında bulunmaktadır.
İlk çağlardan günümüze Anadolu’nun içlerinden Akdeniz’e inmek için izlenen, Toros Dağlarını Demirkapı Geçidi ile aşan, Kesikbelen adıyla bilinen önemli bir güzergâh üzerinde bulunan Antalya’nın İbradı ilçesi 13. yüzyılda Antalya-Konya arasına yaptırılmış olan 11 nitelikli Selçuklu Kervansarayından 1 tanesine ev sahipliği yapmaktadır.
İbradı ilçesine bağlı Başlar Mahallesi yanında bulunan, özellikle yılkı atlarıyla ünlü 90.000 dönümden oluşan Eynif Ovası, Alanya-Beyşehir Kervan Yolu üzerinde yer almaktadır. Osmanlı Devleti Döneminde sipahi atlarının Eynif Ovasında bırakılması sonucunda oluşan yılkı atları günümüzde Eynif Ovası ile tamamen bütünleşmiştir.
Alanya-Beyşehir Kervan Yolu üzerinde Eynif Ovası’nın güneyinde Akdağ’ın ovayla birleştiği düzlükte yer alan Eynif Tol Han, 13. yüzyılın ilk yarısında Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad tarafından yaptırılmıştır. Kervansaray yöre halkınca “Tol Han” veya “Eynif Tol Han” adlarıyla anılmaktadır. Yöre halkı ağzıyla Tol ismi; taş kemer, küçük köy, yayla veya bahçe kapısı anlamına gelmekte olup hanın adı bir nevi “Taşhan” olmaktadır. Eynif Tol Han’da bu adı fazlasıyla hak etmektedir.
Eynif Tol Han’ın kitâbesi Antalya’nın Manavgat ilçesine bağlı Sırtköy’de bulunmaktadır. Sırtköy girişinin hemen sağındaki bir evin cephe duvarına gömülmüş iki satırlık taş kitâbe ile bu evin karşı sırasında ve 50 m uzaklıktaki bir başka evin bahçe duvarının üstünde iki satırlık kitâbe bulunmaktadır. Bahçe duvarı üstündeki kitâbe, taş üzerinde kabartma olarak yazılmış nesih yazılı bir kitâbedir. Kitâbe yüzeyi 4 cm kalınlığındaki süslemesiz bir bantla çevrilmiş, aynı kalınlıktaki diğer bant da, iki satırı birbirinden ayırmıştır. Bahçe duvarında tam olmayan ve ikinci parçası eksik kitâbede; “Amara bi-imâret-i hazih-il han fi eyyam-ı devlet-üs-Sultan el azam Alâ-üd-dünya vê’d-din ebü’l-feth Keykubâd bin” yazılıdır. Ev duvarındaki parçada ise; “Keyhüsrev kasim emir-ül-mü’minin abdü’z-zaif el-havf (?) … Şarapsalâr hıfzu’l-lâhü fi muharrem sene-tü tıs’a ve ışrin ve sittemâe. (629 H. – 1231 M.)” yazılıdır.
Eynif Tol Han, doğu-batı yönünde uzanan ve doğu tarafındaki basık kemerli anıtsal bir kapıdan giriş sağlanan beş sahınlı bir yapıdır. Kesme taştan yapılmış olan söveleri ve basık kemeri günümüzde ayakta durmaktadır. Hanın yapısı açık ve kapalı avlusu tek mekânda toplanmış konsantrik hanlar grubuna girmektedir. Hanın kuzey, güney ve batı duvarları dıştan üçgen payandalarla desteklenmiş durumdadır. Girişe göre beş sahınlı bir düzenlemeye sahip olan Eynif Tol Han’da ortadaki sahının üzerinin açık olduğu anlaşılmaktadır. 13. yüzyıldaki sağlam haliyle han’da bulunan sahınlar, sivri kemerlerle taşınan tonoz bir örtüyle kapatılmıştır.
Helenistik ve Roma Dönemine ait düzgün özenli kesme taş işçiliği bulunan Eynif Tol Han ilk bakıldığında Roma Dönemi yapısı olarak anılsa da hanın giriş kapısı ve iç mekânda bulunan Selçuklu mimarisi basık kemerler yapının Selçuklu Devleti Döneminde yapıldığını kanıtlamaktadır. Eynif Tol Hanın içinde ve dışında bulunan Roma Dönemine ait devşirme taş ve malzemeler, hanın bulunduğu düzlükte Roma Dönemine ait eski bir yapının varlığını göstermekte olup, bu taşlar hanın yapımında kullanılmıştır.
MS 4. yüzyılda Roma Döneminde açılan yollar üzerine 40 km aralıklarla inşa edilen Mansio (Konuk Evi)’nun Eynif Ovasında da var olduğu ve sonraki dönemde bu yapının Selçuklular tarafından değerlendirilerek Kervansaray’a dönüştürüldüğü düşünülmektedir. Antik Yol güzergâhı üzerinde bulunması sebebiyle Eynif Tol Han’ın çevresinde eski döneme tarihlendirilen mezarlar bulunmaktadır. Eski dönemlerde yolculuk sırasında vefat eden kişilerin cenazeleri başka bir yere götürülemediği için yolda uygun yerlere defnedilmiş olup günümüzde bu tip eski mezarlar Eynif Ovasında görülebilir durumdadır.
Adres:
Başlar Mahallesi, İbradı/Antalya
Ziyaret Tarihi:
10.09.2022
Kaynaklar:
Eynif Tol Han Kervansarayı ile ilgili bilgiler; Prof. Dr. Osman KUNDURACI tarafından kaleme alınmış Konya-Alanya Güzergâhındaki Selçuklu Kervansaraylarının Eşrefoğlu Beyliği’ne Sunduğu Katkılar isimli makalesi ile Arkeolog Rehber Ümit IŞIN tarafından sunumu gerçekleştirilen; Zor Yollar ve Anadolu Arkeolojisi Programlarından derlenmiştir. Han kitâbesine ait bilgiler ise; İlhami BİLGİN tarafından kale alınan Selçuklular ve Beylikler Devrine Ait Yayınlanmamış Üç Kitâbe isimli makalesinden alınmıştır.
Fotoğraflar:
Akdağ’ın Eynif Ovasına bakan etekleri.
Eynif Ovası.
Akdağ ve Eynif Tol Hanın karşıdan görünümü.
Hanın giriş kapısı yanında, iç duvar içine açılmış kapı kilit yuvası.
Roma Dönemine ait bir çatı parçası.
Pisidya’ya özgü kalkan ve kılıç kabartmasının yer aldığı blok taş.
Eynif Tol Han’ın karşısında bulunan eski mezarlık.
Eynif Tol Han yolu üzerinde bulunan Tarihi Tol Han Mezarlığı.
Eynif Tol Han Kervansarayı Planı. (Çizim: Osman Kunduracı)
